Jeśli szukasz pomysłu na ciekawą i niebanalną podróż, koniecznie rozważ województwo świętokrzyskie. To region pełen historii, kultury i przyrody, który zaskoczy Cię swoim bogactwem i urokiem. Niezależnie od tego, czy lubisz zwiedzać zabytki, podziwiać krajobrazy, poznawać tradycje czy aktywnie spędzać czas, znajdziesz tu coś dla siebie. W tym artykule przedstawimy Ci 10 najpiękniejszych atrakcji świętokrzyskiego, które warto zobaczyć podczas swojej podróży. Przygotuj się na niezapomniane wrażenia i odkryj sekrety tego niezwykłego regionu.

Świętokrzyskie: krótki rys historyczny i geograficzny

Województwo świętokrzyskie leży w południowo-wschodniej części Polski i graniczy z sześcioma innymi województwami: mazowieckim, lubelskim, podkarpackim, małopolskim, śląskim i łódzkim. Jego stolicą jest Kielce, a największymi miastami są: Ostrowiec Świętokrzyski, Starachowice, Skarżysko-Kamienna i Sandomierz. Województwo podzielone jest na 14 powiatów i 102 gminy.

Świętokrzyskie to region o zróżnicowanym krajobrazie i klimacie. Dominują tu tereny nizinne i pagórkowate, przecinane przez rzeki: Wisłę, Pilicę, Nidę i Kamienną. Najwyższym wzniesieniem jest Łysica (612 m n.p.m.), która należy do Gór Świętokrzyskich – najstarszego pasma górskiego w Europie. W regionie znajdują się także liczne jaskinie, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i zalewy.

Świętokrzyskie to także region o bogatej i długiej historii. Pierwsze ślady osadnictwa ludzkiego na tych terenach sięgają paleolitu. W średniowieczu region był ważnym ośrodkiem politycznym, religijnym i kulturalnym. Tutaj znajdowała się siedziba książąt sandomierskich i krakowskich, tutaj powstało pierwsze polskie opactwo benedyktyńskie na Świętym Krzyżu, tutaj działała słynna szkoła świętokrzyska. W późniejszych wiekach region był świadkiem wielu ważnych wydarzeń historycznych, takich jak: rozbicie dzielnicowe, unia polsko-litewska, potop szwedzki, konfederacja barska, insurekcja kościuszkowska, powstanie styczniowe, I i II wojna światowa oraz walki partyzanckie. Na terenie województwa znajdują się liczne zabytki i pomniki upamiętniające te wydarzenia.

Świętokrzyskie to również region o bogatej kulturze i tradycji. Tutaj zachowały się wiele zwyczajów ludowych, obrzędów religijnych i regionalnych potraw. Warto wspomnieć o takich atrakcjach kulturowych jak: festiwal Dni Folkloru Ziem Górskich w Nowym Sączu, festiwal Pieśni Ludowej w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą, festiwal Muzyki Dawnej w Sandomierzu czy festiwal Filmowy Off Camera w Kielcach. W regionie działają także liczne instytucje kultury, takie jak: Muzeum Narodowe w Kielcach, Muzeum Historyczne w Sandomierzu, Muzeum Dialogu Kultur w Kielcach czy Centrum Kultury i Sztuki w Ostrowcu Świętokrzyskim.

9 ciekawych miejsc do odwiedzenia w świętokrzyskim

1. Sandomierz

Sandomierz to jedno z najstarszych i najpiękniejszych miast w Polsce, położone nad Wisłą. Miasto zachowało swój średniowieczny układ urbanistyczny i wiele zabytków architektury. Warto zobaczyć tu m.in.:

• Zamek Królewski – zbudowany w XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego, był siedzibą królów i książąt polskich. Obecnie mieści się tu muzeum z ekspozycją poświęconą historii miasta i regionu.
• Katedra Narodzenia NMP – gotycka budowla z XIV wieku, w której znajdują się cenne dzieła sztuki, takie jak: ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej Sandomierskiej, nagrobek króla Władysława Jagiełły czy kaplica św. Jakuba z freskami przedstawiającymi sceny z życia Chrystusa.
• Stary Rynek – urokliwy plac otoczony kamienicami z XVI-XVIII wieku, na którym znajduje się ratusz z wieżą zegarową i fontanna z rzeźbą Neptuna. Na rynku odbywają się liczne imprezy kulturalne i targi.
• Podziemia Sandomierskie – sieć podziemnych korytarzy i komór wydrążonych w piaskowcu pod miastem. Służyły one jako schronienie, magazyn czy więzienie. Można tu zwiedzać m.in. lochy zamkowe, piwnice ratuszowe czy krypty katedralne.

Ciekawostka: Sandomierz był miejscem akcji popularnego serialu telewizyjnego “Ojciec Mateusz”, w którym główną rolę grał Artur Żmijewski.

Informacja praktyczna: Sandomierz jest łatwo dostępny samochodem, pociągiem lub autobusem z Kielc, Warszawy, Krakowa czy Lublina. W mieście znajdują się liczne hotele, pensjonaty, restauracje i kawiarnie. 

2. Zamek Krzyżtopór

Zamek Krzyżtopór to imponująca budowla z XVII wieku, położona w Ujeździe, niedaleko Opatowa. Zamek został zbudowany przez wojewodę krakowskiego Krzysztofa Ossolińskiego, który chciał stworzyć rezydencję godną króla. Zamek miał 365 okien, 52 kominy, 12 wież i 4 bramy, symbolizujące dni, tygodnie, miesiące i pory roku. W zamku znajdowały się także ogrody, stajnie, piwnice i kaplica. Zamek był miejscem wielu hucznych przyjęć i uroczystości, a także schronieniem dla króla Jana Kazimierza podczas potopu szwedzkiego.

Niestety, zamek nie przetrwał długo swojej świetności. W XVIII wieku został zdobyty i zniszczony przez Szwedów i Rosjan. Obecnie z zamku pozostały tylko ruiny, które jednak nadal robią duże wrażenie na zwiedzających. Można tu podziwiać m.in.:

• Basztę Zamkową – najwyższą część zamku, z której roztacza się widok na cały kompleks i okolicę.
• Salę Rycerską – największą salę zamkową, gdzie odbywały się biesiady i bankiety.
• Salę Planetarną – salę ozdobioną freskami przedstawiającymi znaki zodiaku i planety.
• Salę Lustrzaną – salę oświetloną przez 73 okna i lustra, która miała być miejscem spotkań z duchami.
• Salę Chińską – salę urządzoną w orientalnym stylu, z malowanymi ścianami i sufitami.

Ciekawostka: Zamek Krzyżtopór był inspiracją dla powieści “Trylogia husycka” Andrzeja Sapkowskiego oraz filmu “Ogniem i mieczem” Jerzego Hoffmana.

Informacja praktyczna: Zamek Krzyżtopór jest otwarty dla zwiedzających codziennie od 9 do 17 (w sezonie do 19). Bilet normalny kosztuje 10 zł, a ulgowy 5 zł. Można tu również skorzystać z przewodnika lub audioprzewodnika. Dojazd do zamku jest możliwy samochodem lub autobusem z Opatowa lub Kielc. 

3. Pałac w Kurozwękach

Pałac w Kurozwękach to piękny zespół pałacowo-parkowy z XVIII wieku, położony w Kurozwękach, niedaleko Staszowa. Pałac został zbudowany przez rodzinę Kurozwęckich, która była jedną z najbogatszych i najbardziej wpływowych w regionie. Pałac był miejscem wielu ważnych wydarzeń historycznych i kulturalnych, takich jak: pobyt króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, konfederacja targowicka czy działalność Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Pałac zachował swój klasycystyczny wygląd i wnętrza, w których można podziwiać m.in.:

• Salę Balową – największą salę pałacową, gdzie odbywały się przyjęcia i koncerty.
• Salę Portretową – salę ozdobioną portretami właścicieli pałacu i ich krewnych.
• Salę Kominkową – salę urządzoną w stylu empire, z kominkiem i fortepianem.
• Salę Myśliwską – salę urządzoną w stylu angielskim, z trofeami łowieckimi i obrazami przedstawiającymi sceny polowań.
• Salę Chińską – salę urządzoną w stylu orientalnym, z malowanymi tapetami i porcelaną.

Pałac w Kurozwękach to nie tylko zabytek, ale także miejsce aktywnego wypoczynku i edukacji. Na terenie pałacu znajdują się m.in.:

• Labirynt z żywopłotu – największy labirynt w Polsce, o powierzchni ponad 2 hektarów i długości ścieżek ponad 3 kilometry.
• Safari z żubrami – jedyna w Polsce możliwość obserwowania i karmienia żubrów z własnego samochodu.
• Podziemia pałacowe – sieć podziemnych korytarzy i komór, które służyły jako schronienie, magazyn czy więzienie. Można tu zwiedzać m.in. lochy, skarbiec, kaplicę czy piwnicę winną.
• Park linowy – trasa z 12 przeszkodami na wysokości od 3 do 10 metrów nad ziemią.
• Mini zoo – miejsce, gdzie można zobaczyć i pogłaskać zwierzęta domowe i egzotyczne, takie jak: kozy, owce, króliki, alpaki, lamy czy surykatki.

Ciekawostka: Pałac w Kurozwękach był miejscem akcji filmu “Zakazane piosenki” Leonarda Buczkowskiego oraz serialu “Znaki” Michała Marczaka.

Informacja praktyczna: Pałac w Kurozwękach jest otwarty dla zwiedzających codziennie od 9 do 17 (w sezonie do 19). Bilet normalny na zwiedzanie pałacu kosztuje 15 zł, a ulgowy 10 zł. Bilet na safari z żubrami kosztuje 25 zł od samochodu. Bilet na labirynt z żywopłotu kosztuje 10 zł od osoby. Bilet na park linowy kosztuje 20 zł od osoby. Bilet na mini zoo kosztuje 5 zł od osoby. Można tu również skorzystać z przewodnika lub audioprzewodnika. Dojazd do pałacu jest możliwy samochodem lub autobusem ze Staszowa lub Kielc. 

4. Centrum Geoedukacji w Kielcach i Rezerwat Przyrody Wietrznia

Centrum Geoedukacji w Kielcach to nowoczesne muzeum poświęcone geologii i paleontologii, które znajduje się w Parku Kultury i Wypoczynku im. Stanisława Staszica. Centrum powstało w 2014 roku i jest częścią Europejskiego Centrum Dziedzictwa Geologicznego. W centrum można podziwiać m.in.:

• Ekspozycję stałą “Śladami życia na Ziemi” – prezentującą historię życia na Ziemi od początku jej istnienia do czasów współczesnych. Można tu zobaczyć m.in.: modele dinozaurów, skamieniałości roślin i zwierząt, minerały i skały oraz interaktywne instalacje.
• Ekspozycję czasową “Świętokrzyskie – kolebka dinozaurów” – prezentującą odkrycia paleontologiczne dokonane na terenie regionu świętokrzyskiego. Można tu zobaczyć m.in.: szkielety dinozaurów, jaja dinozaurów, ślady stóp dinozaurów oraz rekonstrukcje środowiska sprzed milionów lat.
• Planetarium – salę kinową z kopułą, na której wyświetlane są filmy edukacyjne o tematyce astronomicznej i przyrodniczej.
• Obserwatorium astronomiczne – miejsce, gdzie można obserwować niebo przez teleskopy i uczestniczyć w warsztatach astronomicznych.

Rezerwat Przyrody Wietrznia to unikalny obszar chroniony, który znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie Centrum Geoedukacji. Rezerwat powstał w 1958 roku i obejmuje teren dawnej kopalni wapienia, która była eksploatowana od XVIII wieku do 1952 roku. W rezerwacie można podziwiać m.in.:

• Skalne ściany – odsłonięcia warstw geologicznych sprzed setek milionów lat, które są cennym źródłem informacji o historii Ziemi.
• Jaskinie – naturalne i sztuczne otwory w skałach, które służyły jako schronienie dla ludzi i zwierząt oraz jako miejsce kultu religijnego.
• Flora i fauna – bogactwo gatunków roślin i zwierząt, które zamieszkują rezerwat, takich jak: paprocie, mchy, grzyby, owady, ptaki czy nietoperze.
• Ścieżki dydaktyczne – trasy spacerowe z tablicami informacyjnymi, które prowadzą przez najciekawsze miejsca rezerwatu.

Ciekawostka: W rezerwacie Wietrznia odkryto skamieniałości dinozaurów z okresu triasu, które są jednymi z najstarszych na świecie.

Informacja praktyczna: Centrum Geoedukacji jest otwarte dla zwiedzających od wtorku do niedzieli od 9 do 17 (w sezonie do 19). Bilet normalny kosztuje 15 zł, a ulgowy 10 zł. Bilet łączony na centrum i planetarium kosztuje 20 zł od osoby. Rezerwat Przyrody Wietrznia jest dostępny dla zwiedzających codziennie od świtu do zmierzchu bezpłatnie. Dojazd do centrum i rezerwatu jest możliwy samochodem lub autobusem z centrum Kielc. 

5. Jaskinia Raj

Jaskinia Raj to jedna z najpiękniejszych jaskiń krasowych w Polsce, położona w Chęcinach, niedaleko Kielc. Jaskinia została odkryta w 1961 roku przez speleologów i od tego czasu jest udostępniona dla zwiedzających. Jaskinia powstała w wyniku działania wód podziemnych na wapienne skały i ma długość około 240 metrów. W jaskini można podziwiać m.in.:

• Naciekowe formy – stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, kolumny, draperie, makarony, które tworzą bajkowe kompozycje kolorów i kształtów.
• Komory i korytarze – różnej wielkości i wysokości pomieszczenia, które są połączone wąskimi przejściami i tunelami.
• Jeziora i strumienie – zbiorniki wodne i cieki wodne, które płyną przez jaskinię i tworzą malownicze odbicia światła.
• Mikroklimat – stała temperatura około 8 stopni Celsjusza, wilgotność powietrza około 95% i cisza, która sprzyja relaksacji i kontemplacji.

Ciekawostka: W jaskini Raj znaleziono ślady obecności neandertalczyków sprzed około 60 tysięcy lat oraz liczne skamieniałości zwierząt z epoki lodowcowej.

Informacja praktyczna: Jaskinia Raj jest otwarta dla zwiedzających od kwietnia do października od wtorku do niedzieli od 9 do 17 (w sezonie do 18). Bilet normalny kosztuje 20 zł, a ulgowy 15 zł. Można tu również skorzystać z przewodnika lub audioprzewodnika. Dojazd do jaskini jest możliwy samochodem lub autobusem z Kielc lub Chęcin.

6. Zamek w Chęcinach

Zamek w Chęcinach to malownicza ruina zamku królewskiego z XIV wieku, położona na wzgórzu nad miastem Chęciny. Zamek został zbudowany przez króla Kazimierza Wielkiego jako warownia obronna i rezydencja królewska. Zamek był miejscem wielu ważnych wydarzeń historycznych i kulturalnych, takich jak: pobyt króla Władysława Jagiełły, konfederacja chęcińska czy działalność Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Zamek zachował swój gotycki wygląd i wnętrza, w których można podziwiać m.in.:

• Basztę Zamkową – najwyższą część zamku, z której roztacza się widok na cały kompleks i okolicę.
• Salę Rycerską – największą salę zamkową, gdzie odbywały się biesiady i bankiety.
• Salę Kominkową – salę urządzoną w stylu empire, z kominkiem i fortepianem.
• Salę Myśliwską – salę urządzoną w stylu angielskim, z trofeami łowieckimi i obrazami przedstawiającymi sceny polowań.
• Salę Chińską – salę urządzoną w stylu orientalnym, z malowanymi tapetami i porcelaną.

Zamek w Chęcinach to nie tylko zabytek, ale także miejsce aktywnego wypoczynku i edukacji. Na terenie zamku znajdują się m.in.:

• Labirynt z żywopłotu – największy labirynt w Polsce, o powierzchni ponad 2 hektarów i długości ścieżek ponad 3 kilometry.
• Safari z żubrami – jedyna w Polsce możliwość obserwowania i karmienia żubrów z własnego samochodu.
• Podziemia pałacowe – sieć podziemnych korytarzy i komór, które służyły jako schronienie, magazyn czy więzienie. Można tu zwiedzać m.in. lochy, skarbiec, kaplicę czy piwnicę winną.
• Park linowy – trasa z 12 przeszkodami na wysokości od 3 do 10 metrów nad ziemią.
• Mini zoo – miejsce, gdzie można zobaczyć i pogłaskać zwierzęta domowe i egzotyczne, takie jak: kozy, owce, króliki, alpaki, lamy czy surykatki.

Ciekawostka: Zamek w Chęcinach był inspiracją dla powieści “Trylogia husycka” Andrzeja Sapkowskiego oraz filmu “Ogniem i mieczem” Jerzego Hoffmana.

Informacja praktyczna: Zamek w Chęcinach jest otwarty dla zwiedzających od kwietnia do października od wtorku do niedzieli od 9 do 17 (w sezonie do 18). Bilet normalny kosztuje 10 zł, a ulgowy 5 zł. Można tu również skorzystać z przewodnika lub audioprzewodnika. Dojazd do zamku jest możliwy samochodem lub autobusem z Kielc lub Chęcin. 

7. Święty Krzyż

Święty Krzyż to nazwa góry (595 m n.p.m.), klasztoru benedyktyńskiego i sanktuarium maryjnego, położonych na terenie Gór Świętokrzyskich. Święty Krzyż jest jednym z najważniejszych miejsc kultu religijnego w Polsce i Europie. Według legendy, tutaj znajduje się fragment Drzewa Krzyża Świętego, na którym umarł Jezus Chrystus. Tutaj także znajduje się grób świętego Idziego, patrona Gór Świętokrzyskich.

Święty Krzyż to miejsce o bogatej i długiej historii. Pierwsze wzmianki o klasztorze benedyktyńskim na górze pochodzą z XI wieku. Klasztor był ważnym ośrodkiem kultury i nauki, gdzie działała słynna szkoła świętokrzyska. W klasztorze przebywali i modlili się wielu królowie i książęta polscy, a także papież Jan Paweł II. W klasztorze znajdują się m.in.:

• Bazylika Mniejsza – gotycka budowla z XIV wieku, w której znajdują się cenne dzieła sztuki, takie jak: ołtarz główny z relikwiarzem Drzewa Krzyża Świętego, nagrobek świętego Idziego, obraz Matki Boskiej Świętokrzyskiej czy organy z XVIII wieku.
• Kaplica Świętego Krzyża – romańska budowla z XII wieku, w której znajduje się kapliczka z relikwiami Drzewa Krzyża Świętego i grobami książąt sandomierskich.
• Muzeum Klasztorne – muzeum z ekspozycją poświęconą historii i kulturze klasztoru i regionu. Można tu zobaczyć m.in.: rękopisy, dokumenty, szaty liturgiczne, naczynia sakralne czy obrazy.
• Skarbiec Klasztorny – pomieszczenie, w którym przechowywane są najcenniejsze przedmioty związane z klasztorem i sanktuarium. Można tu zobaczyć m.in.: relikwie świętych, monstrancje, kielichy, krzyże czy korony.

Święty Krzyż to nie tylko miejsce modlitwy i pielgrzymek, ale także miejsce aktywnego wypoczynku i edukacji. Na terenie góry znajdują się m.in.:

• Ścieżki dydaktyczne – trasy spacerowe z tablicami informacyjnymi, które prowadzą przez najciekawsze miejsca góry i okolicy.
• Wieża widokowa – drewniana konstrukcja o wysokości 30 metrów, z której roztacza się panorama na Góry Świętokrzyskie i Nizinę Środkowopolską.
• Park linowy – trasa z 10 przeszkodami na wysokości od 3 do 10 metrów nad ziemią.
• Zabawki ludowe – miejsce, gdzie można poznać i spróbować tradycyjnych zabawek ludowych, takich jak: bączki, kołowrotki, piszczałki czy lalki.

Ciekawostka: Święty Krzyż był inspiracją dla powieści “Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza oraz filmu “Quo Vadis” Jerzego Kawalerowicza.

Informacja praktyczna: Święty Krzyż jest otwarty dla zwiedzających codziennie od 9 do 17 (w sezonie do 19). Bilet normalny na zwiedzanie klasztoru kosztuje 10 zł, a ulgowy 5 zł. Bilet na wieżę widokową kosztuje 5 zł od osoby. Bilet na park linowy kosztuje 20 zł od osoby. Dojazd do Świętego Krzyża jest możliwy samochodem lub autobusem z Kielc lub Chęcin. 

8. Rezerwat Skowronno

Rezerwat Skowronno to jeden z najstarszych i największych rezerwatów leśnych w Polsce, położony w Górach Świętokrzyskich, niedaleko Bodzentyna. Rezerwat powstał w 1952 roku i obejmuje teren ponad 500 hektarów. Rezerwat chroni naturalny las mieszany, w którym dominują buki, dęby, sosny i jodły. W rezerwacie można podziwiać m.in.:

• Flora – bogactwo gatunków roślin, zarówno drzew, krzewów, jak i roślin zielnych. Można tu zobaczyć m.in.: konwalię majową, lilię złotogłów, paprotkę zwyczajną, bluszcz pospolity czy kopytnik pospolity.
• Fauna – bogactwo gatunków zwierząt, zarówno ssaków, ptaków, gadów, płazów, jak i owadów. Można tu zobaczyć m.in.: sarny, dziki, jelenie, lisy, borsuki, wiewiórki, dzięcioły, sójki, kukułki, jaszczurki, żaby, traszki czy motyle.
• Ścieżki dydaktyczne – trasy spacerowe z tablicami informacyjnymi, które prowadzą przez najciekawsze miejsca rezerwatu i okolicy.
• Wieża widokowa – drewniana konstrukcja o wysokości 20 metrów, z której roztacza się panorama na rezerwat i Góry Świętokrzyskie.

Ciekawostka: Rezerwat Skowronno był miejscem akcji filmu “Popiół i diament” Andrzeja Wajdy oraz serialu “Stulecie Winnych” Piotra Trzaskalskiego.

Informacja praktyczna: Rezerwat Skowronno jest dostępny dla zwiedzających codziennie od świtu do zmierzchu bezpłatnie. Dojazd do rezerwatu jest możliwy samochodem lub autobusem z Kielc lub Bodzentyna. 

9. Zalew Chańcza

Zalew Chańcza to sztuczny zbiornik wodny na rzece Czarna Staszowska, położony w powiecie staszowskim. Zalew powstał w 1974 roku i ma powierzchnię ponad 400 hektarów. Zalew jest popularnym miejscem wypoczynku i rekreacji nad wodą. Na terenie zalewu znajdują się m.in.:

• Plaże – piaszczyste i trawiaste brzegi zalewu, gdzie można opalać się i kąpać.
• Przystanie – miejsca, gdzie można wypożyczyć sprzęt wodny, takie jak: kajaki, rowery wodne, łodzie czy żaglówki.
• Ośrodki wypoczynkowe – miejsca, gdzie można wynająć domki letniskowe, pokoje gościnne lub pola namiotowe.
• Restauracje i bary – miejsca, gdzie można zjeść coś smacznego i napić się czegoś orzeźwiającego.
• Atrakcje dodatkowe – miejsca, gdzie można skorzystać z innych form aktywności i rozrywki, takie jak: park linowy, park trampolin, boiska sportowe czy plac zabaw.

Ciekawostka: Zalew Chańcza był miejscem akcji filmu “Sztuka kochania” Marii Sadowskiej oraz serialu “Na dobre i na złe” Macieja Dejczera.

Informacja praktyczna: Zalew Chańcza jest otwarty dla zwiedzających codziennie od 9 do 21 (w sezonie do 23). Wstęp na zalew jest bezpłatny, ale za niektóre atrakcje trzeba zapłacić. Dojazd do zalewu jest możliwy samochodem lub autobusem ze Staszowa lub Kielc.