swietokrzyskie.org.pl - serwis dla turystów

Budynek posiada trzy kondygnacje. Najniższa jest wyposażona w odsiewacze do mąki. Na drugiej zainstalowano dwa systemy kamieni młyńskich, tzw. "francuskich" (to z powodu zawartych w zaprawie okruchów kwarcu, a importowanych z Francji). Koła służyły do otrzymywania mąki. Obok nich znajduje się ręczna winda do podawania worków z ziarnem. Trzecia kondygnacja mieści mechanizm napędowy młyna - cztery śmigi, wał skrzydłowy z kołem palecznym i hamulcem oraz wał sztorcowy biegnący przez wszystkie kondygnacje. Zęby w kołach napędowych wykonano z drewna bukowego. Jest tu także młynek wialny do czyszczenia ziarna przed przemiałem. Z zewnątrz cały budynek jest oszalowany pionowo ułożonymi deskami sosnowymi. Całość wieńczy dwuspadowy dach kryty gontem, z dekoracyjnie deskowanym szczytem od strony tyłu. Na froncie widoczne są cztery śmigi z częściowo ułożonym napiórem, czyli deskowaniem, które dokładano lub zdejmowano w zależności od siły wiatru. W tym celu należało zatrzymać mechanizm, do czego używano wspomnianego już hamulca.

 

Całość jest posadowiona na niewysokim, centralnie umieszczonym palu i sześciu stalowych wózkach z rolkami, które poruszają się na stalowej szynie ułożonej w okrąg. Do obracania wiatraka używano ręcznego kołowrotu z liną, zwanego "babą", który mocowano na znajdujących się wokół budynku niskich palach. Lina nawijając się na kołowrót powodowała obracanie się całej konstrukcji.

 

Niewiele dziś wiadomo o autorze tej ciekawej konstrukcji, czyli wiatraczniku. Tylko tyle, że nazywał się Paluszkiewicz i wzniósł w okolicy Grzmucina także dwa inne, podobne młyny wietrzne. Stojący w Tokarni efekt prac Paluszkiewicza to wiatrak rolkowy (paltrak). Określenie "rolkowy" odnosi się do systemu umożliwiającego odwracanie całej bryły budynku. To jeden z trzech typów mechanizmów służących do odwracania takich konstrukcji względem wiatru. Pozostałe to "koźlak", w którym obracano cały budynek osadzony na jednym, centralnym słupie oraz "holender" (wiatrak holenderski), który posiadał stały i nieruchomy korpus oraz ruchomą część górną - głowicę ze śmigami.

 

We wnętrzu wiatraka z Grzmucina prezentowane są wystawy poświęcone produkcji mąki ze zbóż. To m.in. kolekcja pt. "Miele się pszeniczka... Wiatraki i młynarstwo wietrzne na Kielecczyźnie".