swietokrzyskie.org.pl - serwis dla turystów

Rzeka Bobrza

Poprawiony: środa, 22 maja 2013 17:48 Wpisany przez Karol Wójcik poniedziałek, 07 lipca 2008 00:00

Rzeka Bobrza, będąca prawym i zarazem najdłuższym dopływem Czarnej Nidy, zwana jest również Bobrzycą lub Bobrzanką w górnym biegu, a w dolnym odcinku Trupieńcem i przepływa przez północny, północno-zachodni i zachodni skraj Gór Świętokrzyskich. Od źródeł, w lasach zachodniej części Pasma Klonowskiego – na wschód od Zagnańska, do ujścia do Czarnej Nidy koło wsi Wolica ma długość 48,9 km, a teren jej zlewni zajmuje 379 km².

Bobrza od źródeł na wysokości około 370 m n.p.m. płynie w kierunku zachodnim, pomiędzy Wzgórzami Tumlińskimi a Suchedniowsko-Oblęgorskim Parkiem Krajobrazowym znajdującym się na Płaskowyżu Suchedniowskim, następnie tworzy przełom przez Pasmo Oblęgorskie koło wsi Bobrza  i skręca na południe. Kolejny przełom rzeka tworzy między Pasmem Zgórskim i Pasmem Posłowickim, a uchodzi do Czarnej Nidy na Pogórzu Szydłowskim, na południowo-wschodnim skraju Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Po drodze jej wody wzbogaca wiele dopływy w postaci cieków wodnych i nieliczne rzeki (Ciemnica, Sufraganiec i Silnica). Niewiele jest na rzece zbiorników wodnych: w Wąsoszy, Zachełmiu, Umrze, Bobrzy i Zagrodach.

Bobrza jest częściowo uregulowana – w tym odcinek ujściowy – matami faszynowymi. Jej głębokość waha się od 0,1 do 1 m, a szerokość od 2 do 5 m. Dno rzeki jest piaszczyste, piaszczysto-kamieniste oraz kamieniste, a brzegi niezbyt wysokie. Stan czystości rzeki od lat ulega poprawie, jednak wciąż jest niezadowalający. Najczystszy jest odcinek od źródeł do około 25 km. Pozostała część w latach poprzednich nie mieściła się w normach czystości, a od 2004 roku (wprowadzono wtedy pięciostopniową skalę czystości wód według dyrektyw Unii Europejskiej) odcinek ten zalicza się do klasy V – wody złej jakości, tzn. niezdatne do spożycia i wykazujące zanik występowania znacznej części populacji biologicznych.

Pod względem geologiczno-strukturalnym obszar doliny Bobrzy należy do Przedgórza Świętokrzyskiego stanowiącego obrzeże mezozoiczne najstarszych w Europie Gór Świętokrzyskich – leżących na Wyżynie Kielecko-Sandomierskiej i zaliczających się do gór niskich. Wykształciły się one w obrębie rozciągającego się niemal równoleżnikowo od Zajączkowa po Góry Pieprzowe masywu paleozoicznego. Dolina rzeki powstała wzdłuż uskoku o kierunku północ – południe, który przecina skały triasowe. Rzeka tworzy 2 przełomy: przez Pasmo Oblęgorskie (wieś Bobrza) oraz miedzy pasmami Zgórskim i Posłowickim (wieś Słowik). Przełomy te powstały wskutek podnoszenia się Gór Świętokrzyskich w stosunku do Kotliny Sandomierskiej. Powodowało to kaptaż (przeciąganie) rzek ku Nidzie i zmianę ich pierwotnego kierunku.

Administracyjnie rzeka Bobrza przepływa przez centralną część Województwa Świętokrzyskiego na terenie Powiatu Kieleckiego i okala miasto Kielce od północy i zachodu. Począwszy od źródeł w gminie Zagnańsk, przepływa przez gminy Miedziana Góra, Strawczyn, Piekoszów, miasto Kielce, gminę Sitkówka-Nowiny (granica z gminą Morawica), a jej ujście znajduje się na terenie gminy Chęciny.

Dostępność komunikacyjna terenów nad Bobrzą jest bardzo dobra. Związane jest to z historią tych okolic, które należały do tzw. Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego, dzięki któremu istnieje tu bardzo dobrze wykształcona sieć dróg i linii kolejowych oraz bliskością ważnego ośrodka, jakim jest stolica województwa – Kielce. Źródła rzeki znajdują się w pobliżu trasy E77 (7) Warszawa – Kielce – Kraków oraz linii kolejowej Kielce – Skarżysko-Kamienna – Warszawa. Przełom koło wsi Bobrza to miejsce przecięcia rzeki z drogą krajową nr 74 Kielce – Piotrków Trybunalski. W miejscowości Górki Szczukowskie Bobrza przecina trasę E77 (7) Warszawa – Kielce – Kraków i od tej miejscowości aż do ujścia (leżącego między trasą E77 a drogą krajową nr 73 Kielce – Tarnów) wzdłuż rzeki biegnie linia kolejowa Kielce – Kraków. System komunikacyjny uzupełnia gęsta sieć dróg wojewódzkich i lokalnych. Nie stanowi również problemu dotarcie nad rzekę o własnych siłach licznymi szlakami pieszymi: Bliżyn – Zagnańsk (znaki zielone, 26 km), Gołoszyce – Kuźniaki (znaki czerwone, 105 km, główny szlak świętokrzyski im. Edmunda Massalskiego), Chęciny – Kielce (znaki czerwone, 18,5 km, im. Sylwestra Kowalczewskiego), Chęciny – Łagów (znaki niebieskie, 69 km, im. Edmunda Padechowicza). Przez omawiane tereny przebiega również geologiczna ścieżka dydaktyczna Góra Karczówka – Góra Zamkowa (znaki zielone, 59 km) oraz liczne szlaki i ścieżki rowerowe i spacerowe.

Dolina Bobrzy tylko w niewielkich fragmentach jest prawnie chroniona. Kilka dopływów rzeki w górnym odcinku wypływa z terenów Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego. W rejonie między Pasmem Zgórskim i Posłowickim oraz ujścia do Czarnej Nidy Bobrza płynie przez Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy. Część rzeki znajduje się w Podkieleckim Obszarze Chronionego Krajobrazu oraz Obszarze Chronionego Krajobrazu otuliny Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego.

Pod względem różnorodności jak i liczebności ptactwa dolina Bobrzy ustępuje większym dolinom – jak choćby dolinie Nidy – jednak jej położenie i warunki przyciągają w okresie migracji i zimowania niektóre gatunki, co wyróżnia Bobrzę spośród podobnych rzek Gór Świętokrzyskich. Na terenie doliny Bobrzy oraz w najbliższych okolicach zaobserwowano 5 gatunków gadów: jaszczurkę zwinkę i żyworodną, padalca, zaskrońca, żmiję zygzakowatą oraz aż 11 gatunków płazów. Warunki środowiskowe oraz hydrologiczne stwarzają możliwość występowania płazów zarówno o trybie życia wodnym jak i lądowym. Znalazły tu odpowiednie warunki życia gatunki zagrożone, takie jak: traszka grzebieniasta, kumak nizinny i ropucha zielona. Ichtiofaunę reprezentuje 8 gatunków ryb należących do 5 rodzin: karpiowatych, okoniowatych, szczupakowatych, balitoridae i dorszowatych. W składzie gatunkowym dominuje miętus przed ślizem i kiełbiem. Pozostałe gatunki stanowią strzebla potokowa, okoń, szczupak, płoć i monóg strumieniowy. Świat owadów stanowią liczne zwójki, chrząszcze i trzmiele. Występuje tu wiele motyli dziennych i nocnych, których oznaczono ponad 50 gatunków. Wśród nich najciekawsze to paź żeglarz, zmierzchnica trupia główka, rusałka admirał i czerwończyk nieparek.

Dolina rzeki Bobrzy jest miejscem niewątpliwie niezwykle atrakcyjnym turystycznie i posiada bogaty i pełen różnorodności potencjał. Są tu zarówno bogactwa walorów naturalnych jak i antropogenicznych, odpowiednie warunki do stworzenia profesjonalnego i pełnego zagospodarowania turystycznego oraz zasoby ludzkie. Problem, z jednej strony, stanowi wciąż niewystarczające zagospodarowanie infrastrukturalne, które pozwoliłoby na stworzenie unikalnej w skali kraju, a może nawet Europy, czy świata, oferty turystycznej. Z drugiej strony żadne zabiegi poprawy zagospodarowania turystycznego nie przyczynią się do wzrostu zainteresowania tym regionem bez odpowiedniej promocji. Sytuacja pod każdym względem, zarówno bazy noclegowej, gastronomicznej, komunikacyjnej i towarzyszącej oraz promocji i działań marketingowych, poprawia się, jednak wciąż bardzo dużo jest do zrobienia. Potrzeba jeszcze wiele pracy samorządów lokalnych, organizacji społecznych i osób prywatnych, aby zagospodarowanie pozwalało w pełni wykorzystać walory tego regionu.

Opracowano na podstawie:

• T. Banaś, R. Garus, Legendy świętokrzyskie Przewodnik rodzinny, Agencja JP, Kielce r.
• R. Garus, Znakowane szlaki piesze Województwa Świętokrzyskiego, Agencja JP, Kielce 2003 r.
• R. Guldon, L. Stępkowski, Opis geograficzno-historyczny i ststystyczno-techniczny zakładów rządowogórniczych w oddziale Białogon (do 1882 roku), Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Kielcach, Kielce 1979 r.
• B. Ichniowska-Korpula, Dynamika zmian występowania płazów (Amphibia) i gadów (Reptilia) w środowisku przyrodniczym Kielc, w tym w dolinach rzek i ich sąsiedztwie, Instytut Biologii Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach
• B. Krakowiak, M. Skrzypczyński, B. Włodarczyk, Góry Świętokrzyskie oraz Sandomierz, Pascal 2003 r.
• E. Stupnicka, M. Stempień-Sałek, Poznajemy Góry Świętokrzyskie Wycieczki geologiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001 r.
• Kulon 9 (2004), A. Grzegorzelec, Fauna doliny Bobrzy
• Stan Środowiska w Województwie Świętokrzyskim w roku 2005, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach, Kielce 2006 r.
• Wojewódzki Program Ochrony Zasobów Wodnych dla województwa świętokrzyskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego, Kielce 2005 r.
• Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach
• Wikipedia