swietokrzyskie.org.pl - serwis dla turystów

Kielce - kościół św. Wojciecha

Poprawiony: czwartek, 07 marca 2013 12:39 Wpisany przez Karol Wójcik czwartek, 02 kwietnia 2009 00:00

Pierwsze lata kościoła i parafii św. Wojciecha w Kielcach to czasy tak odległe, że są już legendą... Przeczytaj legendę o powstaniu Kielc >>

Już pomiędzy 1081 i 1101 r. wzniesiono pomiędzy dzisiejszą ul. Bodzentyńską a Aleją IX Wieków Kielc modrzewiowy kościół, ufundowany przez księcia Władysława Hermana i biskupa Lamberta II. Parafia św. Wojciecha – pierwsza na terenie dzisiejszych Kielc – uposażona była (jak podaje Jan Długosz) w dobra: Kielce, Szydłówek, okoliczne wioski i część Chęcin. Kolejne losy świątyni znów giną w mrokach historii. Wiadomo, że została doszczętnie zniszczona podczas jednego z licznych wówczas napadów na miasto, a kiedy wzniesiono kolegiatę na Wzgórzu Zamkowym przeniesiono tam siedzibę parafii. Na szczątkach pierwotnej budowli powstała kaplica cmentarna, najprawdopodobniej ufundowany przez biskupa Jana Konarskiego. Nową, murowaną świątynię ufundował z własnych funduszy, w 1763 r. ksiądz Józef Rogalli. W 1817 r. utworzono nowy cmentarz, a kaplica przy ul. Bodzentyńskiej zaczęła podupadać. Rozpoczęto remont, który z braku środków przerwano w 1829 r. W 1839 r. ks. kan. Józef Ćwikliński organizuje remont kościoła i renowację cmentarza, buduje domek dla kościelnego, szopę na karawany oraz zawiązuje „Bractwo Kupców”, które miało za zadanie opiekowanie się świątynią. Ze względu na zwiększającą się ilość mieszkańców Kielc rozpoczęto starania o utworzenie nowej parafii. W 1885 r. rozpoczęto rozbudowę kościoła wg projektu architekta gubernialnego Franciszka Ksawerego Kowalskiego.

...Dnia 28 czerwca 1885 r. za panowania Jego Świętobliwości Papieża Leona XIII, za rządów cesarza Wszechrosji i Polski Aleksandra III, Generał Gubernatora Warszawskiego Józefa Włodzimierza Hurko, Gubernatora kieleckiego Mikołaja, syna Teodora Iwaninki, poświęcony i położony został przez Jego Ekscellencję Ks. Biskupa diecezji kieleckiej, Ks. Tomasza Teofila Kulińskiego kamień węgielny pod budowę naw kościoła św. Wojciecha z kaplicą i wieżą. Zamiast pierwotnego modrzewiowego kościoła wzniesiony murowany w roku 1763 przez kanonika krakowskiego, prałata i kustosza kolegiaty kieleckiej Józefa Rogalle, z którego to kościoła nawa została przerobiona na prezbiterjum, poprzednie zaś szczupłe prezbiterjum rozebrano. Budowa powstała głównie staraniem kanonika kapituły kieleckiej i proboszcza Chęcińskiego ks. Józefa Ćwiklińskiego. Kościół ten wzniesiony podług projektu i pod kierunkiem budowniczego gubernjalnego kieleckiego Franciszka Ksawerego Kowalskiego przy współudziale Komitetu i z ofiar dobrowolnych parafjan kieleckich...

20 października 1889 r. kościół został konsekrowany przez biskupa Tomasza Kulińskiego. 13 grudnia tego samego roku biskup Kuliński erygował też parafię św. Wojciecha. Terytorium parafii obejmowało miejską dzielnicę w pobliżu kościoła oraz okoliczne wsie (Brzezinki, Cedzynę, Dąbrowę, Domaszowice, Masłów, Nowy Folwark, Kopcową Wolę i Szydłówek). Do parafii sprowadzono z Gniezna relikwie św. Wojciecha. Pierwszym proboszczem został wikariusz kieleckiej katedry ks. Adam Kuliński, który objął stanowisko 2 stycznia 1890 r.

Zobacz galerię zdjęć kościoła św. Wojciecha w Kielcach >>

XVIII-wieczny kościół był jednonawową świątynią z prostokątnym prezbiterium od wschodu i dobudowaną do niego zakrystią. Posiadał dwuspadowy dach z sygnaturką. Podczas przebudowy z końca XIX w. dwuprzęsłową nawę przekształcono na zwrócone ku zachodowi prezbiterium, na przedłużeniu którego wystawiono od wschodu trójnawowy, bazylikowy korpus z transeptem, wysoką wieżą na zakończeniu południowego ramienia transeptu oraz półokrągłą absydą w przedłużeniu północnego ramienia transeptu. Do dziś z zewnętrznego wyglądu kościoła zmienił się tylko hełm wieży, który wówczas – zgodnie z zarządzeniami carskimi – miał cebulasty kształt.

We wnętrzu kościoła znajduje się ołtarz główny z obrazem Jana Styki (współautora Panoramy Racławickiej) „Chrystus Pan rozmnażający cudownie chleb na puszczy”. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się obraz Boga Ojca p. Okulińskiego malarza z Warszawy. Ołtarze boczne (św Józefa po lewej i Serca Jezusowego po prawej stronie) ufundowali pod koniec XIX w. Rozalia i Franciszek Czechowscy. W prawej nawie umieszczono kaplicę św. Wojciecha oraz kaplicę z kopią obrazu MB Częstochowskiej. Ściany kościoła zdobią stacje Męki Pańskiej wykonane z masy mozaikowej. Podziwiać tu można również liczne obrazy, autorstwo kilku z nich (św. Rozalii, św. Józefa, św. Franciszka i św. Jana Nepomucena) przypisuje się Janowi Styce.

Obok kościoła w 1997 r. postawiono pomnik św. Wojciecha. Od strony wschodniej – w ogrodzeniu – stoi tzw. „Latarnia zmarłych” z figurą Chrystusa Frasobliwego – pozostałość po dawnym cmentarzu. Na cokole latarni umieszczony jest częściowo zatarty napis: ANNO D (...) 1732 D 28, CIALA LUCKIE NA TEM MIEJSCU SPOCZYWAJACE UPRASZAJA POBOZNOSCI WASZY (...)POZDROWIENIA ANIELSKIE”. Z cmentarza pozostały jeszcze wielkie kamienne płyty z inskrypcjami, które wmurowano w ogrodzenie od strony północnej.

Na przełomie roku 2006 i 2007, podczas remontu Placu Świętego Wojciecha, natrafiono na pochodzące z XVIII w. kamienne fundamenty łączone wapienną zaprawą, znajdujące się na głębokości ok. 40 cm poniżej poziomu gruntu. Prawdopodobnie są to pozostałości po przykościelnym szpitalu dla ubogich, który spłonął w 1800 roku, podczas wielkiego pożaru Kielc. Podczas dalszych prac wykopaliskowych odkryto dwa, liczące ponad 300 lat, groby, a na głębokości ok. 80 cm natrafiono na grunt z okresu średniowiecza, ze sporą ilością fragmentów ceramiki, po których oszacowano wiek znaleziska na przełom XI i XII w.. Odkopano także resztki paleniska, polepy oraz słupów, które stanowią fragmenty średniowiecznej chałupy, wchodzącej w skład osady przedlokacyjnej, otaczającej kościół św. Wojciecha. Odkrycie to stanowi dowód na ponad dziewięćsetletnią historię Kielc i potwierdza tezy historyków, iż to miejsce jest kolebką miasta.

Opracowano na podstawie:

• J. L. Adamczyk, Przewodnik po zabytkach architektury i budownictwa Kielc, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, Kielce 1998 r.
• W. Burzawa, K. Dobrowolska, A. Dziermaga, P. Tkaczyk, Diecezja Kielecka. MIejsca - historia - tajemnice, Wydawnictwo JEDNOŚĆ, Kielce 2011 r.
• Parafia św. Wojciecha w Kielcach