swietokrzyskie.org.pl - serwis dla turystów

Święty Krzyż, Łysa Góra, Łysiec

Poprawiony: wtorek, 22 maja 2012 18:08 Wpisany przez Karol Wójcik niedziela, 01 lutego 2009 00:00

Święty Krzyż (Łysa Góra, Łysiec) to drugi co do wysokości szczyt Gór Świętokrzyskich  - 595 m n.p.m. - położony we wschodniej części pasma Łysogór. Dwuwierzchołkowy masyw zbudowany jest z kwarcytów i łupków kambryjskich. Wzgórze opada stromo w kierunku wschodnim (do Nowej Słupi), dość ostrym urwiskiem na północ oraz łagodnym spadkiem ku stronie południowo-zachodniej. Cała Łysa Góra znajduje się na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego, a południowe i północne stoki jej grzbietu to obszar ochrony ścisłej "Święty Krzyż" o powierzchni 465,26 ha. Ochronie podlegają naturalne lasy jodłowe i jodłowo-bukowe.

W czasach pogańskich Łysiec był miejscem kultu religijnego trzech bóstw: Łady, Body i Leli lub - według innych badaczy - Śwista, Pośwista i Pogody. Ośrodek kultowy rozwijał się prawdopodobnie w czasach rzymskich i we wczesnym średniowieczu, a na jego rozwój wpływ niewątpliwie miał rozkwit przemysłu metalurgicznego u podnóża góry oraz żyzne ziemie sprzyjające osadnictwu. Jego pozostałością jest wał kultowy, otaczający szczyt wzniesienia. Składa się on z dwóch części w kształcie podkowy. Ich łączna długość wynosi ok. 1,5 km, a wysokość dochodzi do 2 m. Konstrukcja powstała w pierwszych wiekach naszej ery i rozbudowana została w wiekach od VII do XII. Pozostałości wału podziwiać można przy ścieżce prowadzącej do cmentarza jeńców radzieckich z okresu II Wojny Światowej oraz kilkanaście metrów od Drogi Królewskiej.

Legendy związane z Łysą Górą mówią nie tylko o miejscu, gdzie oddawano cześć pogańskim bóstwom. Czeska powieść z XV w. Powiest Rzeczy Istej mówi o wielkim zamku na Łyścu, w którym zasiadała dumna Pani ze swoją służbą - olbrzymami. Kiedy uniesiona pychą zażądała dla siebie boskiej czci gromy roztrzaskały zamek, którego resztki możemy podziwiać do dziś - ta powieść to jedno z wielu ludowych wyjaśnień powstania gołoborzy. Inne legendy wymieniają Łysą Górę jako miejsce sabatowych spotkań czarownic.

Na północnym stoku Świętego Krzyża z galerii widokowej podziwiać można najrozleglejsze gołoborze w Górach Świętokrzyskich: Gołoborze Kobendzy (od nazwiska przyrodnika Romana Kobendzy). Dolna granica gołoborza rozpoczyna się na wysokości około 500 m a górna kończy na wysokość 585 m n.p.m. Całkowita powierzchnia gołoborza wynosi 3,84 ha. Jego duża powierzchnia to wynik połączenia ze sobą fragmentów dwóch sąsiadujących pasów gołoborzy. W centralnej części rumowiska żyją głównie porosty, z których wiele gatunków ma charakter reliktowy. Na obrzeżach wykształcił się zespół jarzębiny świętokrzyskiej, w której skład wchodzą m.in. jarząb pospolity, paprotka zwyczajna, borówka czarna, rokietnik pospolity, narecznica szerokolistna, czy malina właściwa.

Na niższej - wschodniej - kulminacji Łysej Góry znajduje się opactwo Świętego Krzyża, ufundowane najprawdopodobniej przez Bolesława Krzywoustego na początku XII w. Do klasztoru dostać się można dwoma drogami. Starsza w czasach przedchrześcijańskich wiodła na górę od strony wschodniej do przejścia w wale kamiennym. Obecna trasa turystyczna rozpoczynająca się w Nowej Słupi inosi nazwę „Drogi Królewskiej". Szosa, prowadząca na Łysą Górę od zachodu z Kielc, została zbudowana w latach 30-tych XX w. w związku z użytkowaniem budynków klasztornych na cele więzienne. Nad opactwem Świętego Krzyża i całym Łyścem góruje oddana do użytku w roku 1966 telewizyjna stacja przekaźnikowa o wysokości 157 m.

Łysa Góra to ważny węzeł szlaków turystycznych. Rozpoczyna się tu niebieski szlak turystyczny im. Stanisława Jeżewskiego Święty Krzyż - Nowa Słupia - Pętkowice oraz biegnie tędy główny szlak turystyczny Gór Świętokrzyskich, oznaczony kolorem czerwonym szlak im. Edmunda Massalskiego Gołoszyce - Kuźniaki.

Opracowano na podstawie:

• Ks. J. Gacki, Benedyktyński Klasztor Świętego Krzyża na Łysej Górze, Warszawa 1873, reprint: Wydawnictwo Jedność, Kielce
• R. Garus, Znakowane szlaki piesze Woj. Świętokrzyskiego, Agencja JP, Kielce 2003 r.
• J. Mityk, W Góry Świętokrzyskie, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995 r.
• A. Rembalski, T. Wągrowski, Góry Świętokrzyskie, Szlak turystyczny im. Edmunda Massalskiego Kuźniaki - Gołoszyce, Oddział Świętokrzyski PTTK Regionalna Pracownia Krajoznawcza w Kielcach, Kielce 1993 r.
• J. Stankiewicz, Legendy Świętokrzyskie, Glob-Tour, Kielce 2002 r
• Świętokrzyski Park Narodowy
• Święty Krzyż
• Wikipedia